Улсын Их Хурлын Төсвийн байнгын хорооны өнөөдрийн хуралдаан (2023.05.15) гишүүдийн 57.9 хувийн ирцтэйгээр 12 цаг 13 минутад эхэлж, Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2024 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2025-2026 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуулийн төслийн хэлэлцэх эсэхийг шийдвэрлэв. Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 63 дугаар зүйлийн 63.1-т “Улсын Их Хурал төсвийн хүрээний мэдэгдлийг жил бүрийн 6 дугаар сарын 01-ний дотор энэ хуульд заасан хуулийн төсөл хэлэлцэх журмын дагуу хэлэлцэж эцэслэн батална” гэж заасан байдаг.

Засгийн газраас 2023 оны дөрөвдүгээр сарын 28-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн төслийн талаар хуралдаанд Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Монгол Улсын Шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Ч.Хүрэлбаатар танилцуулав.

Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахлын төгсгөлтэй залгаад геополитикийн хурцадмал нөхцөл байдлаас улбаатай сүүлийн 40 жилд тохиолдоогүй инфляцын дарамт, урд хөршид тогтоосон хөл хорио, улс орнуудын төв банкуудын хэрэгжүүлсэн мөнгөний хатуу бодлого зэрэг нь манай улсын эдийн засагт томоохон сорилтыг бий болгож байгааг танилцуулгын эхэнд дурдсан. Гэсэн ч гадаад валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийг сэргээхэд чиглэсэн арга хэмжээг Засгийн газраас үе шаттай авч хэрэгжүүлсний үр дүнд 2022 оны I улиралд 3.9 хувиар агшсан байсан эдийн засаг мөн оны эцэст 4.8 хувиар өссөн байна. Түүнчлэн 2022 онд 16.9 хувьд хүрч байсан инфляц оны эцэст 13.2 хувь, 2023 оны эхний улирлын байдлаар 12 хувьд хүрч харьцангуй тогтворжоод байгааг Ч.Хүрэлбаатар сайд танилцууллаа. Засгийн газраас сүүлийн 3 жилд хугацаа дууссан арилжааны нөхцөлтэй Засгийн газрын үнэт цааснуудыг эдийн засаг, төсөв дарамт учруулахгүйгээр шийдвэрлсэн гэдгийг онцоллоо. Тухайлбал 2017 оноос 800 сая ам.долларын Гэрэгэ бонд үлдэгдэл төлбөр болох 368,4 сая ам.долларыг өнгөрсөн Баасан гарагт бүрэн төлж барагдуулсан байна. Ингэснээр 2021 оноос хойш нийтдээ 1 тэрбум 650 сая ам.долларын өрийн зохицуулалтыг амжилттай хэрэгжүүлжжээ. Экспортын сэргэлт үргэлжилж, энэ оны эхний 4 сарын байдлаар нүүрсний экспортыг өмнөх оны мөн үеэс 5 дахин өсгөж 19 сая тоннд хүрчээ. Экспортын голлох бүтээгдэхүүн нүүрс тээвэрлэлт, борлуулалтад үүсээд байсан хүндрэл бэрхшээлийг арилгаж, ил тод нээлттэй болгох, ашигт малтмал тойрсон авлига, албан тушаалын хэргүүдийг хууль хяналтын байгууллагаар шийдвэрлүүлэх зэрэг арга хэмжээ 2022 оноос хойш хэрэгжүүлж байгааг мөн танилцуулгад дурдсан юм.

Дэлхий дахинд эрчим хүчний үнийн өсөлт 2023 оны эхнээс саарсан, мөн урд хөршид цар тахлын хатуу хөл хориогоо цуцалсан зэрэг нь манай улсын экспортын голлох бүтээгдэхүүний эрэлт болон үнэд эергээр нөлөөлж байгаа юм байна. Оюутолгойн далд уурхайн үйлдвэрлэл эхэлж, Шинэ сэргэлтийн бодлогын хүрээнд хэрэгжих боомтын болон дэд бүтцийн томоохон төслүүдийн бүтээн байгуулалт эрчимжиж байгаа аж. Засгийн газраас эдийн засгийг сэргээх чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа дээр дурдсан арга хэмжээний үр дүнд эдийн засаг 2023 онд 6 хувьд хүрч, цар тахлын өмнөх 2019 оны түвшнээс өсөхөөр байгаагийн зэрэгцээ 2023 оны эцэс гэхэд төсвийн орлого 1 их наяд төгрөгөөр нэмэгдэхээр тооцоолж байгаа аж.

Засгийн газар эдийн засгийг сэргээх, засаглалаа сайжруулах чиглэлээр богино хугацаанд олсон амжилтаа бататгаж чадвал  2024 онд экспортыг 14.2 тэрбум ам.долларт, гадаад худалдааны ашгийг 4.3 тэрбум ам.долларт хүргэснээр эдийн засаг 6.5 хувиар өсөж инфляц 8 хувьд хүрч тогтворжих төлөвлөлт тооцоо хийлээ. Цаашид экспортыг нэмэгдүүлэх төслүүдэд гол анхаарлаа хандуулан төрөлжүүлэх, гадаад нөхцөл байдлаас эдийн засгийн хамаарлыг дархлаа бий болгох нь дунд, урт хугацаанд тогтвортой өсөлтийн суурь болно гэлээ.

Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2024 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2025-2026 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуулийн төсөлд 2024 онд нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлогыг 21,163.2 тэрбум төгрөг, нэгдсэн төсвийн нийт зарлагын дээд хэмжээг 22,996.1 тэрбум төгрөг, нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцлийг 1,832.9 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий -2,8 хувьтай байхаар тооцож Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан тусгай шаардлагуудад бүрэн нийцүүлэн төлөвлөжээ. Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн үндсэн зорилт нь Монгол Улс байгалийн баялгаа эрчимтэй ашиглах явцдаа хуримтлал үүсгэх бөгөөд 2010 онд хууль батлагдсанаас хойш төрийн мэдэлд Хүний хөгжил сан, Тогтворжуулалтын сан, Ирээдүй өв сан хэлбэрээр хуримтлал үүсгэх оролдлого хийж байгаа ч тодорхой шалтгааны улмаас эдгээр сангийн хөрөнгийг төсвийн орлого зарлагын бүрэлдэхүүн болгох эрх зүйн зохицуулалт хийдэг болохыг дурдав. Үндсэн хуульд 2019 онд хийсэн нэмэлт, өөрчлөлтийн гол санаа бол баялгийн өгөөжийг одоо ба ирээдүй үеийнхэнд тэгш хуваарилах зорилготой бөгөөд эдгээрт үндэслэн зөвлөл зөвлөмжөө гаргасан байна. Байгалийн баялгийг эрчимтэй ашиглаж байгаа өнөө үед эдгээр орлогоос хуримтлал үүсгэх шаардлага бий гэдгийг хэлж байв. “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлого, “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ын хүрээнд хэрэгжих томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэхэд урт хугацаатай хөрөнгийн эх үүсвэрүүд шаардлагатай байгаа аж. Иймд нийгмийн даатгалын системээр дамжуулж хуримтлал үүсгэдэг олон улсын жишгийг Монголд нэвтрүүлэх нь зүйтэй гэдэг саналыг танилцуулав. Нийгмийн даатгалын шимтгэлээс тодорхой хувийг шууд дансанд нь олгох байдлаар шийдвэрлэвэл 2.4 их наяд төгрөгийн Тэтгэврийн сангийн орлогын тал орчим хувь нь буюу 1.3 их наяд төгрөг нь хувь хүмүүсийн нийгмийн даатгалын шимтгэл болж, цаашдаа хуримтлал болох боломжтой хэмээн тооцжээ. Ингэснээр иргэдийн даатгалд хамрагдах сонирхолыг нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой гэж үзсэн байна. Байгалийн баялаг бүхий орнууд бүгд энэ жишгээр хуримтлал үүсгэдэг болохыг Австрали, Хятад, Америк зэрэг улсын жишээг дэлгэрэнгүй танилцуулсан. Монгол Улс хуримтлалын ийм тогтолцоог нэвтрүүлэхгүй бол нийгмийн даатгал болон төсвийг цаашид эрүүлжүүлэхэд хүндрэлтэй болно гэдгийг Д.Даваасүрэн дарга танилцуулав.