Монгол Улсаас хууль бусаар хил давуулан худалдаж, Францын нутагт 2015 онд хураагдсан махан идэшт үлэг гүрвэлийн нэг төрөл болох Тарбозавр батаарын бүтэн олдворыг Монголын талд хүлээлгэн өгөх ёслол Парис хотод боллоо.

Бүгд Найрамдах Франц Улс (БНФУ)-ын Төрийн сан, үйл ажиллагааны сайд Амели дэ Мончалин 2025 оны арванхоёрдугаар сарын 8-нд Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Соёл, спорт, аялал жуулчлал, залуучуудын сайд Ч.Ундрам, Франц Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд, ЮНЕСКО-гийн дэргэд суугаа Байнгын төлөөлөгч Уламбаярын Нямхүү нарт манай улсаас гаралтай палеонтологийн 217 олдвор болон Тарбозавр батаарын чулуужсан араг ясыг албан ёсоор хүлээлгэн өгсөн юм.

Францын гаалийн болон холбогдох бусад байгууллагын 2013 оноос хойш явуулсан мөрдлөгийн үр дүнд хураасан эдгээр палеонтологийн олдворын нийт өртөг нь зургаан сая еврогоор үнэлэгдэж буй юм. Хураагдсан эд зүйлсийн дундаас гол онцлох олдвор нь 70 сая жилийн настай, Тирексийн гаралтай гэгддэг Тарбозавр батаар (Tarbosaurus bataar)–ын араг яс бөгөөд түүнтэй хамт динозаврын өндөг болон өөр төрлийн үлэг гүрвэлийн олдворууд багтжээ.

     Ёслолын арга хэмжээний үеэр Соёл, спорт, аялал жуулчлал, залуучуудын сайд Ч.Ундрам “Монгол Улс соёлын үнэт зүйлийн хулгай, хууль бус худалдаатай тэмцэх, түүний хор хөнөөлийг арилгах зорилгын төлөөх олон улсын гэрээ хэлэлцээр, конвенцын үзэл д талд тууштай зогсож, энэ төрлийн гэмт хэргийг бууруулах, таслан зргсоох чиглэлд дэлхийн олон оронтой нягт хамтран ажиллаж байна. Энэ хамтын ажиллагааны томоохон үр дүн өнөөдөр ийнхүү гарч, Монголын говиос хулгайлагдсан үлэг гүрвэлийн чулуужсан олдворууд эх орондоо буцах боломж бүрдлээ. Монгол Улсын хууль ёсны эрхийг хамгаалж, олдворыг эх оронд нь буцаах боломжийг бүрдүүлэхэд хүчин зүтгэсэн БНФУ-ыг Соёлын сайд, хатагтай Рашида Дати, Европ, гадаад хэргийн сайд, ноён Жан Ноэл Баху, БНФУ-ын Төрийн сан, үйл ажиллагааны сайд хатагтай Амели де Моншалин, БНФУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд, хатагтай Коринн Перейра, ЮНЕСКО-ийн 1970 оны Соёлын үнэт зүйлийг хууль бусаар хилээр гаргах, оруулах, түүнчлэн өмчлөх эрхийг шилжүүлэхийг хориглох, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний тухай конвенцын Нарийн бичгийн дарга, хатагтай Криста Пиккат, Лион хотын шүүгч Элиз Ямани, “Souliez Lariviere Advocats” фирмийн өмгөөлөгч, хатагтай Аурилиа Гриньон, Лион хотын гааль, цагдаагийн байгууллагын мөрдөгчид болон олдворт шинжлэх ухааны шударга дүгнэлт гаргасан хоёр орны музейн мэргэжилтнүүд, палеонтологич эрдэмтэн судлаачдын оролцоог зүй ёсоор үнэлж байгаагаа онцлон тэмдэглэж, талархал илэрхийлье. Түүнчлэн, олдворыг буцаан авахад бүх талын дэмжлэг туслалцаа үзүүлсэн Монгол Улсын ГХЯ, УЕПГ, ЦЕГ-ын Эрүүгийн цагдаагийн алба, Монгол Улсаас Франц Улсад суугаа ЭСЯ, ШУА-ийн Палеонтеологийн хүрээлэнгийн хамт олон болон үе үеийн Засгийн газрын соёлын асуудал эрхэлсэн гишүүдэд гүн талархал илэрхийлж, баяр хүргэе” хэмээлээ. Үүний зэрэгцээ “Энэхүү үйл явдлын утга учир нь зөвхөн Монгол Улсын эрх ашгийн төлөөх ач холбогдлоор хязгаарлагдахгүй, нийт хүн төрөлхтний нийтлэг эрх ашгийг хамгаалахын төлөөх хамтын ялалт” хэмээн тодотгосон хэлсэн юм. Тэгвэл БНФУ-ын Төрийн сан, үйл ажиллагааны сайд хатагтай Амели де Моншалин “Манай орны хувьд олон улсын хэмжээнд, тэр тусмаа ЮНЕСКО-гийн 1970 оны соёлын эд зүйлсийн хууль бус худалдаатай тэмцэх конвенцоор хүлээсэн үүргийнхээ хүрээнд Францын гаалийн байгууллагаас илрүүлэн хурааж авсан динозаврын эд өлгийн зүйлсийг ийнхүү Монгол Улсын талд хүлээлгэн өгч буй нь нэр төрийн хэрэг. Чулуужсан эд өлгийн зүйлсээс динозаврын араг яс хууль бус наймаанд хамгийн ихээр өртөж байна. Миний бие гаалийн ажилтнууд болон эрдэмтэд, тэр дундаа Үндэсний байгалийн түүхийн музейн мэргэжилтнүүдэд соёлын өв, Францын соёлын өв, өнөөдрийн тохиолдолд дэлхийн өвийг хамгаалахад оруулж буй хувь нэмэрт нь баяр хүргэж байна” гэсэн юм. Франц Улсын Гааль болон Төрийн сангийн дэргэдэх Гаалийн тагнуулын албаны мөрдөгчид, Санхүү, эдийн засгийн яамны залилангийн эсрэг Үндэсний албаны шүүхийн гаалийн байцаагчид хамтран удаан хугацааны турш мөрдөх ажиллагаа явуулсны үр дүнд эдгээрийг илрүүлж хураан авчээ. Францын хууль сахиулах байгууллагынхан археологи, палеонтеологийн олдвор, ялангуяа Бразил, Монголын газар шорооноос хууль бусаар ухаж авсан динозаврын чулуужсан ясыг худалдаалдаг нэгэн томоохон сүлжээг 2013 онд илрүүлэн шалгаж эхэлсэн юм байна. Улмаар 2015 оны хоёрдугаар сарын 16-нд Лион хот дахь Гаалийн тагнуулын болон мөрдөн шалгах Үндэсний газрын хэлтэс, албад өөр нэг компанийн байранд нэгжлэг хийхдээ Тарбозавр батаарын араг яс бүхий есөн хайрцгийг илрүүлэн хураан авчээ. Үүний үр дүнд Лион хотын шүүхээс палеонтологийн олдворын хууль бус наймаачдад гаалийн байгууллагад мэдүүлэлгүйгээр зохион байгуулалттайгаар, хориотой бараа бүтээгдэхүүнийг гарал үүслийн зохих нотлох баримтгүйгээр хадгалсан, эзэмшсэн гэх үндэслэлээр эрүүгийн хэрэг нээн шалгаж эхэлсэн аж. Үүний дараа 2015, 2016 онд хийсэн нэмэлт нэгжлэг, үзлэг шалгалтуудаар палеонтологийн 217 шинэ олдвор хурааж авсан байна. Олон жил үргэлжилсэн мөрдөн шалгах, шүүхээр шийдвэрлэх хэд хэдэн үе шаттай үйл ажиллагааны явцад хууль бусаар олборлож, хил давуулсан олдворуудыг төрөлх эх нутагт нь эгүүлэн авах хүсэлтийг Монгол Улсын Засгийн газар, ГХЯ, Франц дахь Элчин сайдын яамны зүгээс удаа дараа илэрхийлсний үр дүнд шүүхийн эцсийн шийдвэр гарснаар ийнхүү Монголын талд шилжүүлэн өгөх үйл ажиллагааг зохион байгуулж, хүлээлгэн өглөө.